İneklerin rahat yerlerde uzanıp, refah içinde dinlenebilmeleri ve geviş getirebilmeleri için altlık seçimi son derece önemlidir.
Modern süt ineğinin hareketli bir yaşamı vardır. Günde yaklaşık 20 kere yemek, su içmek, boşaltım gerçekleştirmek veya sağılmak için ayağa kalkarlar. Sonrasında ise doğalarının gereği olarak dinlenmek ve geviş getirmek için yeniden yere otururlar. Yere her yattıklarında vücut ağırlıklarının 2/3’ünü ön ayaklarına verir ve yaklaşık 25-30 cm’lik bir yükseklikten serbest şekilde kendilerini zemine bırakırlar. İneklerin canlı ağırlığı göz önüne alındığında ve zeminin yumuşak olmaması durumunda dizlerde ve sağrı çıkıntıları üzerinde soyulmalar ve sıyrıklar oluşacaktır. Bu nedenle yatma yerinin yetersizliği sonucu inekler uzun süre ayakta kalmayı tercih etmektedirler. Çok fazla ayakta kalmak ise bir ineğin doğal davranış döngüsünü değiştirecektir. Yem ve su alımı azalabilir ve beslenmesi olumsuz etkilenir. Yapılan birçok çalışmada uygun bir zemin söz konusu olmadığında inek başına üretiminin günlük olarak 1 ile 5 lt arasında kayba uğrayabileceği belirtilmektedir. Süt veriminin azalmasının yanı sıra ineklerde uzun süre ayakta kalmaya bağlı olarak oluşabilecek laminitis gibi hastalıkların insidansında de artış görülmektedir. Diğer yandan, ineklerin tekrar ayağa kalkmasını teşvik etmek gerekir ki boşaltım işlemini yatarken yapmasın. Bu sayede bölmeler daha temiz ve kuru kalır, kaymaya bağlı stres ve yaralanma riskinin daha az olması ile daha fazla konfor sağlanır. İdeal olan, inek sağlığını, rahatını ve konforunu teşvik etmek için, ineklerin canları istediğinde rahat bir şekilde yatmaları ve ayağa kalkmalarıdır. Bu sayede, artan kan akışı dolayısıyla, daha az stres, daha iyi sindirim ve iyileştirilmiş süt verimi elde edilir. Aynı zamanda ayak lezyonları için önemli bir koruyucu rol oynar ve bu gibi lezyonların iyileşmesine yardımcı olur.
Doğru Materyal Arayışları
İnekler için su yataklarının kullanımı bundan 15 yıl önce Avrupa’da geliştirildi fakat çeşitli nedenlerle marketlerde kendine yer bulamadı. Orijinal hali ineklerin ayakları için dolgu maddesi ile desteklenmiş sudan bir çemberdi. Bu kötü bir drenaj sistemine sahipti, ineklerin vücut şeklini alıyordu ve kauçuk şilteden daha pahalıya geliyordu. Dahası Avrupalılar inekleri için kauçuk şilteleri tercih ediyorlardı. Plastik yataklıklar, on yıldan fazla bir süre yataklık sistemini kesin sınırlarla tanımlayan bir ifade olarak kullanıldı. Bu arada su yatakları önceki eksiklikleri gidermeye yardımcı olmak için bir çift bölme tasarımı ile geliştirildi. Bu su yatakları çeşitli uzunluklarda kauçuk rulo olarak piyasada kendine yer buldu ve su doldurup drene edilmeleri ise son derece kolaydı. Haziran 2003’de Wisconsin Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmanın sonuçları ineklerin kauçuk dolgulu yataklıklardan ziyade su yataklarını tercih ettikleri şeklinde yorumlanmıştır. Fakat inekler bir süre sallanan su yatağı üzerinde yürürken oluşan dengesizlik hissini aşmak zorunda kalmışlardır.
Ayrıca yetiştiriciler su yatağına geçildikten sonraki ilk birkaç hafta ineklerin su yatağı üzerinde az zaman harcadığını rapor etmişlerdir. Bu konuda yapılan çoğu araştırma kısadır ve bu da sonuçları etkiler. İlk olarak Wisconsin Üniversitesi tarafından yapılan uzun süreli bir çalışmada tam 9 ay boyunca kameraya çekilerek gözlem yapılmış, konu içerisinde verilen tablonun ilk sütununda ineklere sunulan farklı altlık materyalleri gösterilmiştir. Tabloda ineklerin hem yatarak, hem de oturarak geçirdikleri süre ile birlikte ineklerin sadece yatarak geçirdikleri zamanın yüzde değeri de verilmektedir. Her durumda ilk sütunlar 9 aylık dönemi ve son sütunlar sadece son iki ayı gösteriyor. Bu çalışmanın sonuçları ineklerin yatarak en çok zamanı kum üzerinde geçirdiğini gösterse de gene de yüzde olarak değerlendirildiğinde zamanın büyük bir bölümünü genellikle ayakta geçirdikleri görülmüştür. Bu ayrıca tüm yataklıkların eşit konfor sunmadığını da gösterir. Çalışmada her iki ticari ürün arasında net bir farklılık olduğu görülmüştür. Su yatakları çalışmanın başlangıcında daha az işgal oranına sahipken çalışmanın sonuna yakın, ineklerin denge sorununun üstesinde gelmesi sonucunda uzanma zamanları tabloda yataklık 2 ile karşılaştırılmıştır. Burada ineklerin tercihleri dışında kalan faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.
Temizlik, yaralanma, sağlık ve verim önemli kriterlerdir. Maliyet, beklenti, yataklık şartları ve sarf edilen emek ve yönetim talepleri de aynı zamanda bir sistemin yararlılığını etkileyen özelliklerdir. 2007 Temmuz ayında yapılan bir çalışmada kauçuk yatak kullanan 38 çiftlikte, 27 kum yatağı ve 29 su yatağı arasında bir karşılaştırma yapılmıştır. Tüm bu yatak çeşitleri, temizlik ile ineklerin ön ve arka ayaklarında oluşan lezyonlar ve şişlikler yönünden değerlendirilmiştir.
Temizlik, yaralanma, sağlık ve verim önemli kriterlerdir. Maliyet, beklenti, yataklık şartları ve sarf edilen emek ve yönetim talepleri de aynı zamanda bir sistemin yararlılığını etkileyen özelliklerdir. 2007 Temmuz ayında yapılan bir çalışmada kauçuk yatak kullanan 38 çiftlikte, 27 kum yatağı ve 29 su yatağı arasında bir karşılaştırma yapılmıştır. Tüm bu yatak çeşitleri, temizlik ile ineklerin ön ve arka ayaklarında oluşan lezyonlar ve şişlikler yönünden değerlendirilmiştir.
Bu sürüler arasında ineklerin %72’sinin iç dizlerinde kılsız noktalar söz konusu olmuş ve %17’sinde şişlikler belirmiştir. Diz içerisindeki hasarlar ve kıllarda dökülme kum yataklıklarda yatan ineklerde yalnızca %25 oranında görülürken bu bölgelerde şişlik görülme oranı %3’ten azdır. Su yatağında yatan inekler, diğer tüm altlıklarda yatan inekler ile karşılaştırıldığında lezyon oranı yarı yarıya düşmüş (%35’inde) ve dizlerinde görülen şişlikler %3’ten az şekillenmiştir. Su yataklarında diz incinmelerinin yaygın olmamasına karşın ineklerin gene de ilk tercihleri kum yatakları olmuştur. Su yatakları ise en fazla tercih ettikleri ikinci seçenek olmuştur. Yapılan çalışmada kum yataklar üzerinde konuşlanan ineklerin su veya kauçuk yataklıklar üzerinde yatanlardan daha az oranda kirlendiği ortaya çıkmıştır.
Somatik hücre sayıları arasında belirgin bir fark yoktur ve ıskarta oranları diğerlerine oranla su yatakları için daha düşüktür. Su yataklarında yatan sürülerde diz incinmeleri daha azdır çünkü su inekle birlikte hareket eder ve uzandıkları zaman oluşan basıncı ortadan kaldırır. Su yataklarına sahip olan ineklerde aynı zamanda yatak yüzeyinin kuru ve temiz kaldığı da rapor edilmiştir. Nem yoktur ve dışkı yüzeyden uzaklaşmıştır.
Su yatakları ile ilgili olarak akla en çok takılan, soğuk havalarda suyun donması ile ilgili sorudur. Üreticiler hava sıcaklığı sıfırın altında olsa bile birkaç hafta süresince bunun problem yaratmayacağının garantisini vermektedirler. Yapılan çalışmalar tamamlandığında su yataklarının ineklerin konforu için daha iyi olduğu düşünülmekle birlikte çalışma sonuçları net bir cevap için yetersiz kalmaktadır. Çalışmalarda daha yeni kauçuk altlıklar ile köpük ve kauçuk kombinasyonundan imal edilmiş yataklar göz önünde bulundurulmamıştır. Söz konusu bu modeller de su yatakları ile aynı veya daha iyi ölçüde performans gösterebilmektedir.
Yumuşak Yataklık Kullanımı
Norveç’te 370’lik sürüde yapılan bir çalışmada ineklerden elde edilen verim değerleri açısından, yataklar arasında bir değerlendirme yapılmış, çalışmada beton zemin yerine yumuşak materyallerden üretilen yataklıklar değerlendirilmiştir. Araştırmacılar bir standardize test kullanarak yataklıkları yumuşaklığına göre gruplandırmış. Ahır tabanı beton zeminden 1-8 mm yükseltildiğinde %2,7; 9-16 mm yükseltildiğinde %4,8; 17-24 mm yükseltildiğinde %7,3 ve yumuşak bir materyal kullanılarak 24 mm yükseltildiğinde %7,7 oranında bir süt verimi artışı görülmüştür. Burada karşılaştırma, beton zemin üzerinde yetiştirilen ineklerin süt verimleri baz alınarak yapılmıştır. Çalışmada kullanılan Norveç inekleri uygun altlık ile yılda 500 lt ekstra süt vererek yataklık materyaline harcanan bedelin karşılığını fazlasıyla vermiştir.
Altlık Materyallerinin Karakteri
– Organik: Saman en çok kullanılan organik altlık materyali olmakla birlikte gübre temizliğinde probleme neden olmaktadır. Kaba ve ince talaş, kurutulmuş gübre kullanılan diğer organik materyallerdir.
– İnorganik: Kum, entansif süt sığırı işletmelerinde en yaygın olarak kullanılan altlık materyalidir. Kum altlık kullanıldığında bakteri üremesi en düşük seviyede olup diğer altlık materyallerine kıyasla daha temiz bir görünüm vermekte, kemik çıkıntıları bulunan vücut kısımlarında olumsuz rahatsızlıklar bakımından en az problem oluşturan materyal olarak kabul edilmektedir.
– Sentetik: Kauçuk paspas ve yataklar bu grupta yer almaktadır. Özel olarak yapılan bu altlıklar çeşitli materyallerden firmalarca üretilip pazarlanmaktadır.
Referans: Infovet, Mayıs 2023, “Uygun yataklığın seçimi”, https://infovetdergi.com/uygun-yatakligin-secimi/